'Op neutrale grond is iedereen te gast'

NIEMAND WILDE ZE IN DE EIGEN ACHTERTUIN, de vier windturbines op het terrein van HEINEKEN Zoeterwoude ruim tien jaar geleden. Jan Kempers - destijds manager duurzame ontwikkeling bij de bierbrouwer - besloot het bredere plaatje te schetsen: een puzzel waarin de windturbines een essentieel onderdeel vormden om te komen tot een klimaatneutrale brouwerij met gesloten kringlopen. “Iedereen was enthousiast en zonder noemenswaardige klachten zijn de turbines geplaatst”, vertelt Kempers. “Want iedereen begreep dat de turbines pasten in het toekomstbestendig maken van een groot bedrijf dat voor de regio behouden moest blijven. En dus maakte de politiek de randvoorwaarden mogelijk.”

MAAR TOEN BEGON HET PIONIEREN PAS. Kempers ontmoette Menko Wiersema van de provincie Zuid-Holland en Paul Opdam van Wageningen University. Kempers: “We zijn samen gaan bouwen aan een systeemtransitie met als doel een duurzame brouwerij in een duurzame regio. We hadden geen van drieën ervaring met dit soort grote opgaven, we moesten gaandeweg uitzoeken wat wel en niet werkte. Maar we wisten dat we het niet alleen konden. Samen zijn we op zoek gegaan naar gezamenlijke belangen. Dat proces is Groene Cirkels gaan heten. Een soort neutrale ontwikkelgrond waar je samen aan grote transities werkt. Het is heel anders als je zegt ‘ik ga naar Groene Cirkels’ in plaats van ‘ik ga naar de bank’. Op neutrale grond is iedereen te gast, dan ga je op een andere manier met elkaar om. Er ontstaan vriendschappen, er zijn geen hiërarchische of handelsverhoudingen. Je gaat elkaar vertrouwen en dan wordt het leuk.” 

“HET WAS EEN UITDAGING MENSEN TE INSPIREREN MET EEN ANDERE WERKWIJZE. Er waren geen KPI’s meer, geen strak geleide processen. Want om iets nieuws te bedenken, is vrijheid nodig. Dat gaat niet als je voortdurend verantwoording moet afleggen. Dat proces heeft jaren geduurd, want niet alleen de personen zelf, maar ook hun leidinggevenden moesten ervan overtuigd raken dat er ruimte nodig is om vooruit te komen. Het ging om een totale cultuuromslag. En dat speelt nog steeds bij veel bedrijven. Ook de hele bankenwereld is nog ‘blauw’ ingericht. Nog steeds lopen we tegen inkopers aan die drie partijen willen uitnodigen om de goedkoopste te kunnen kiezen. Er wordt voor zekerheid gekozen, terwijl er lef nodig is om een onzeker traject in te gaan en erop te vertrouwen dat je met elkaar, als groep genoeg, competenties aan boord hebt om elk probleem dat je tegenkomt op te lossen.”

“DE MEESTE MENSEN DOEN WAT HEN OPGEDRAGEN WORDT. Ik doe dat meestal niet. Ik denk altijd dat het beter kan. Maar als je heel braaf bent, kom je nooit buiten de lijntjes die in het verleden zijn getekend. Voor de Groene Cirkels-aanpak moet je met onzekerheid kunnen omgaan. Je hebt mensen nodig die dat leuk vinden en die het durven en die een organisatie achter zich hebben die hen vertrouwen en ruimte geeft. En dat moeten álle betrokken partijen doen, anders gebeurt er niets. Werk je in een sterk verhokt landschap waarin men elkaar niet vertrouwd? Dan wordt het lastig. Niet dat het dan niet kan, maar het gaat lang duren. Vertrouwen is essentieel. Ook heb je een gezamenlijke opgave nodig waarin iedereen relevante elementen vindt. Er mogen verschillende belangen zijn, maar de opgave moet uiteindelijk wel bijdragen aan de visie en missie van alle betrokken partijen. Het is best complex, dus is het essentieel dat ieder een aantrekkelijk toekomstperspectief heeft.”

“GROENE CIRKELS IS GEEN QUICK FIX. Maar die bestaat denk ik ook niet. Dat is jammer, want de urgentie is groot. Er is dringend behoefte aan grote maatschappelijke veranderingen. Systeemtransities op het gebied van logistiek, energie, voedselproductie, de manier waarop we wonen en ons verplaatsen. Dat gaat nu allemaal heel langzaam, terwijl de klimaatverandering steeds sneller lijkt te gaan dan we bedacht hadden. Maar Groene Cirkels is wel een bewezen aanpak, we hebben inmiddels tien jaar ervaring en er is nog nooit een cirkel gestopt. Dat geeft vertrouwen voor de toekomst. Mijn droom voor Groene Cirkels? Dat we nog meer gaan investeren in elkaar opleiden en oplossingen delen. Ik zie een Groene Cirkels Academie voor me waar we de methodiek kunnen uitleggen en wegleren, zodat veel meer mensen er gebruik van gaan maken.”

“IK HEB VEEL VAN GROENE CIRKELS GELEERD. Hoe je mensen in beweging kunt brengen bijvoorbeeld. Dat wil niet zeggen dat het altijd leuk was, want het is soms sjorren en trekken. Maar je krijgt er wel wat voor terug. Ik heb veel mensen leren kennen en heb veel kennis opgedaan buiten mijn eigen domein. Als je met elkaar iets bereikt, zoals emissieloos varen: ZES - Zero Emission Services - was een ongelooflijk leuk proces. Op dit moment ben ik  consultant voor Cosun Beet Company, voor het programma Groene Cirkels Circulaire Suikerbietenketen. Ook daar maken we grote stappen in het verankeren van de Groene Cirkels-aanpak in de organisatie. Mensen begrijpen steeds beter waar het over gaat, hoe het past bij de ontwikkeling van hun organisatie en wat zij moeten doen om het tot een succes te maken. Daar ben ik best trots op.”

DE NATUUR ALS PARTNER IS EEN VAN DE UITGANGSPUNTEN van Groene Cirkels. Dit is volgens Kempers actueler dan ooit. “Als we de natuur niet als gelijkwaardige partner zien, wordt onze verduurzamingsmissie een stuk moeilijker. In sommige opgaven is het evidenter dan in andere, maar het moet een mantra worden: denk aan de natuur. Natuurlijke oplossingen hebben zoveel voordelen, dus zoek er bewust naar. We zien de natuur nog te vaak over het hoofd omdat er technisch zoveel kan. We moeten veel handiger gebruikmaken van de natuur en meewerken met het systeem van de planeet. Want techniek heeft altijd een keerzijde, er zijn altijd mensen die er last van hebben. Niemand wil windturbines in zijn achtertuin, maar een lieveheersbeestje wil iedereen.” 

Lees meer over de Groene Cirkels-methodiek.